Θεοδώρα Β. Κατσαρού
Ασκούμενη δικηγόρος
Συνεργάτης στην «Α&Α Αργυριάδης και Συνεργάτες Δικηγορική Εταιρία»
Κατά γενική παραδοχή, σε περιόδους έντονης οικονομικής αλλά και κοινωνικής δυσπραγίας, η πολιτεία αναζητά όσο το δυνατόν πιο προσιτές λύσεις ώστε να ανταπεξέλθει στον επιχειρηματικό τομέα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι οι επιχειρήσεις ήρθαν σε μία πρώτη επαφή με ένα είδος μερικής απασχόλησης που τα τελευταία χρόνια βρήκε μεγάλη άνθιση, την εκ περιτροπής εργασία. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ευρωπαϊκό δίκαιο δεν κάνει διάκριση μεταξύ μερικής και εκ περιτροπής απασχόλησης. Ειδικότερα όμως, η εκ περιτροπής εργασία είναι μία από τις ευέλικτες μορφές εργασίας, χάρη στην οποία είναι εφικτό να μειωθεί το εργασιακό κόστος των επιχειρήσεων με απώτερο στόχο τη βιωσιμότητα των οντοτήτων εν γένει.
Παρόλα αυτά ο θεσμός της εκ περιτροπής εργασίας ξεκίνησε ήδη πολλές δεκαετίες πριν με το ΑΝ 2000/1939 και στόχευε στο να διανέμονται οι διαθέσιμες θέσεις εργασίας σε όσο το δυνατόν περισσότερους μισθωτούς. Από τότε, έχουν θεσπιστεί πολλοί ειδικοί κανόνες που ορίζουν τις ακριβείς συνθήκες και τους περιορισμούς γύρω από αυτό το θεσμό. Αν έπρεπε να δώσουμε έναν ορισμό στην έννοια αυτή θα ήταν η απασχόληση κατά λιγότερες ημέρες την εβδομάδα, κατά λιγότερες εβδομάδες το μήνα ή κατά λιγότερους μήνες το χρόνο αλλά και συνδυασμός αυτών κατά πλήρες ημερήσιο ωράριο εργασίας, όπως ορίζεται και στο Ν 3846/2010. Επομένως, κατά την κατάρτιση της ατομικής σύμβασης ή κατά τη διάρκειά της, έχουν τη δυνατότητα εργοδότης και μισθωτός να συμφωνήσουν αυτή τη μορφή μερικής απασχόλησης (συμβατική) ή μπορεί ο εργοδότης να την επιβάλλει μονομερώς. Απαραίτητο κρίνεται, λοιπόν, να συντρέχουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις:
Α) Ο περιορισμός των δραστηριοτήτων της επιχείρησης και η μείωση της διαθέσιμης εργασίας που προκαλεί πλεονάζον προσωπικό, χωρίς να είναι επιτακτικό να κινδυνεύει η βιωσιμότητα της επιχείρησης αλλά σίγουρα πρέπει να είναι σοβαρές οι οικονομικές δυσχέρειες κ οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει, αν λάβουμε υπόψη ότι αυτή είναι μία ηπιότερη επιλογή της έσχατης λύσης, από τη μεριά του εργοδότη, της απόλυσης.
Β) Η ενημέρωση και διαβούλευση με τους εργαζόμενους που αποτελεί λεπτομερή συζήτηση και ανταλλαγή απόψεων μεταξύ των δύο πλευρών σχετικά με τα οικονομικά στοιχεία, την πιθανή διάρκεια που πρόκειται να έχει η εργασιακή σχέση, τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν το σημαντικό περιορισμό της δραστηριότητας της επιχείρησης. Αναλυτικότερα, η ενημέρωση των εργαζομένων πέρα από απαραίτητη είναι και έγγραφη, με όλα τα οικονομικά στοιχεία της παρούσας κατάστασης της επιχείρησης που οδηγούν στην πιο συμφέρουσα, κατά τη γνώμη τους, επιλογή και απευθύνεται σε όλους τους εργαζόμενους, ακόμα κι αν αφορά ένα μόνο εργαζόμενο.
Γ) Η εργοδοτική απόφαση, που είναι μονομερής ή η συμφωνία των μερών να κοινοποιείται εντός οκτώ ημερών στην Επιθεώρηση Εργασίας.
Επιπλέον, για τη μονομερή επιβολή από τον εργοδότη της εκ περιτροπής εργασίας κατ’ ενάσκηση του διευθυντικού δικαιώματος εν ευρεία έννοια και για να είναι καθ’ όλα νόμιμη, χρειάζεται να υπάρχει εναλλάξ απασχόληση μισθωτών ή ομάδων μισθωτών στην ίδια επιχείρηση, στην ίδια ή σε διαφορετική θέση εργασίας σε διαφορετικές περιόδους, όσο η λειτουργία είναι συνεχής παρά το μειωμένο φόρτο εργασίας. Έτσι, κάθε μισθωτός θα τίθεται εναλλάξ σε πλήρες καθεστώς εργασίας ή σε υποχρεωτική αργία. Η διάρκεια αυτής δε θα μπορεί να ξεπερνά τους εννέα μήνες στο ίδιο ημερολογιακό έτος, με τη δυνατότητα εκ νέου επιβολής του για το επόμενο έτος. Απαραίτητο είναι να λαμβάνεται πάντα υπόψη ο παράγοντας «ίση μεταχείριση».
Σε πρωτοφανείς κρίσεις, όπως αυτή της κρίσης της δημόσιας υγείας και της διασποράς της νόσου COVID-19, η μονομερής επιβολή της εκ περιτροπής εργασίας στις επιχειρήσεις αποτέλεσε έναν τρόπο αξιοποίησης και κατανομής της διαθέσιμης εργασίας, λόγω του έντονου περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας. Με τη λήψη κατεπειγόντων μέτρων, ο στόχος ήταν διττός: από τη μία η διαφύλαξη της δημόσιας υγείας μέσω της αποτροπής διασποράς του κορωνοϊού και από την άλλη η στήριξη των επιχειρήσεων που βρέθηκαν σε δεινή οικονομική κατάσταση, λόγω των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης σε όλους τους τομείς παγκοσμίως. Ειδικότερα, μέσω της από 20.03.2020 Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου (Π.Ν.Π.) για τη στήριξη της κοινωνίας και της επιχειρηματικότητας και τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς και της δημόσιας διοίκησης που κυρώθηκε με το Ν 4683/2020, ο εργοδότης απέκτησε το δικαίωμα να απασχολεί προσωπικό ασφαλούς λειτουργίας της επιχείρησης με την υποχρέωση να δηλώνει στο σύστημα ΕΡΓΑΝΗ την απασχόληση στο τέλος κάθε μήνα μέχρι τις πρώτες δέκα ημέρες του επόμενου. Αυτό θεωρήθηκε ένα προσωρινό και έκτακτο μέτρο ασφαλείας που στόχο είχε την διευκόλυνση των επιχειρήσεων και την προστασία των εργαζομένων όσο υπήρχε κίνδυνος για τη βλάβη της υγείας του. Έτσι, μετά την πρώτη Π.Ν.Π. της 11.03.2020 που κυρώθηκε με το Ν 4682/2020, καθιερώθηκε η δυνατότητα εκ περιτροπής εργασίας στις συνθήκες αυτές και το κατ’ εξαίρεση προσωπικό ασφαλείας. Εν προκειμένω, δεν απαιτούνταν προηγούμενη ενημέρωση και διαβούλευση με τους εργαζομένους, ούτε και έγγραφη απόφαση του εργοδότη και κάθε εργαζόμενος μπορούσε να απασχολείται κατ’ ελάχιστο δύο εβδομάδες το μήνα, συνεχόμενα ή διακεκομμένα.
Καταληκτικά, γίνεται ευρέως αντιληπτό ότι το σύστημα εκ περιτροπής εργασίας αναδείχθηκε ιδιαίτερα την προηγούμενη δεκαετία λόγω της οικονομικής κρίσης καθώς και τελευταία λόγω των εξαιρετικών συγκυριών που προέκυψαν από την εξάπλωση της πανδημίας του COVID-19. Μπορεί να χαρακτηριστεί «σωτήριο» για επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν εκτεταμένες δυσχέρειες μία χρονική περίοδο γιατί κατά αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η εξοικονόμηση πόρων, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην αποφυγή καταγγελιών συμβάσεων εργασίας αορίστου και ορισμένου χρόνου.